Taal 3

jpfreriks
Taal
Verbredingslessen februari 2016
Josina van Peijpe
De Toren van Babel

Pieter Brueghel de Oude
(1563)
17 februari 2016
Geschiedenis van het Nederlands
  • Talen verschillen
  • Sommige talen lijken op elkaar - hand-hand, neus-nose, hoofd-head, haar-hair, nek-neck
  • Andere talen lijken helemaal niet op elkaar
  • Talen veranderen (zijn levend)
Talen die veel op elkaar lijken behoren tot dezelfde TAALFAMILIE
██ Grieks
██ Romaanse talen
██ Indo-Iraanse talen
██ Keltische talen
██ Germaanse talen
██ Armeens
██ Baltische talen
██ Slavische talen
██ Albanees
██ Niet-Indo-Europese talen
Indo-Europese taalfamilie
Proto-Indo-Europees
Indo-Europees

(5000 v.chr. in Anatolië of boven Zwarte Zee)
Proto-Germaans

(2000-3000 v.chr. in Noord-Europa)
West-Germaans

(200v.chr. in Nederland)
Franken, Saksen en Friezen

(200v.chr.- 800 n. chr.)
Oud-Nederlands

(800 - 1100 n. chr.)
Middelnederlands

(1100 - 1500 n. chr.)
Nieuw-Nederlands

(1500 - 1800 n. chr.)
Modern Nederlands

1800 n. chr. - nu
Hebban olla uogala nestas hagunnan hinase hi(c) (a)nda thu uuat unbidan uue nu.

Alle vogels zijn nesten begonnen, behalve ik en jij. Waar wachten wij nu op?
Oudste Nederlandse zinnetje? ca. 1075 n. chr.
Drie andere zeer oude zinnen:

An âuont in an morgan in an mitdon dage tellon sal ic in kundon, in he gehôron sal - "'s Avonds en 's morgens en 's middags zal ik vertellen en verkondigen, en hij zal horen" (Wachtendonckse Psalmen, 10e eeuw)

Visc flot aftar themo uuatare - "Een vis zwom in het water" (9e eeuwse paarden- en wormbezwering)

Gelobistu in got alamehtigan fadaer - "Geloof je in God de almachtige vader". Deze zin is driehonderd jaar ouder dan Hebban olla vogala en staat in de Oudsaksische doopgelofte uit het eind van de achtste eeuw.
Hi makede een gheroup so groot
Met eenen jammerliken ghelate,
Dat Reynaert hoerde up der strate Buten, daer hi alleene stoet,
Ende riep: ‘Vindise goet
Die muse, Tybeert, ende vet?
Hij begon zo hard te roepen,
met zo'n jammerlijk misbaar,
dat Reinaert het buiten op straat hoorde
waar hij alleen stond,
Hij riep: 'Vind je ze lekker,
die muizen, en vet?
Middelnederlands - 1100-1500
Van den vos Reynaerde
Door Jacob van Maerlant -
Der naturen bloeme (1270)
Waardoor verandert een taal?
Waardoor verandert een taal?
Talen veranderen door:

  • migratie (volksverhuizingen)
  • invloed van andere talen en culturen
  • gebruik (wat makkelijker is om te zeggen of hip/hot/in)
  • nieuwe ontdekkingen/uitvindingen/uitdrukkingen
  • Erfwoorden: heel oude woorden, overgenomen uit middeleeuwen. Meestal korte woorden zoals hond, lang, zon
  • Leenwoorden: overgenomen uit andere talen
  • Neologismen: nieuwe woorden
Etymologie
= deel van de taalkunde dat de herkomst van woorden bestudeert
Assepoester : in het middel-Nederlands betekent 'poesten' 'blazen'. Zij die in de as blaast.
Bezem: uit een Indo-Europees woord dat  'samenbinden' betekent.
Bestek: in de 17e eeuw nam je je eigen zilveren eetgerei mee in een mooi doosje. In het Frans ging dat 'couvert' heten. Van het ww 'couvrir', dat bedekken of beschermen betekent. De Duitsers vertaalden dat woord met 'Besteck', van het ww bestecken, wat 'bedekken' of 'bij elkaar steken' betekent. Dat woord hebben wij vervolgens geleend uit het Duits.
Eiland: heeft te maken met het Germaanse woord 'agwjo', dat water betekent. Dat woord is in het Fries 'ei' geworden. 'eiland' is dus een Fries leenwoord dat 'waterland' betekende.
Gek: 'Gig' of 'gaig' zijn Germaanse woorden voor 'van de goede richting afwijken'.
Geur: Ghoere in het Middel-Nederlands voor 'gisting'. Het Oud-Engels heeft 'gyre' dat 'mest' betekent, net als ons woord 'gier'. Geur betekende lang geleden dus 'rotlucht'.
Kabouter:  Het Germaanse kubawalda betekende 'huisbeschermer' of 'huisgeest'. Ze passen op je huis
Kachel: was ooit een samenstelling die is ingekort, waarna het woord dat het niet op het ding slaat is overgebleven. Van Kacheloven, uit het middeleeuws Duits. Kachel = tegel.
School: van het Griekse 'Scholè'dat vrije tijd betekent. Na je werk had je tijd om te studeren.

Hap, fluisteren, babbelen: zijn onomatopeeën, woorden die een klank nabootsen.

Wat hebben we geleerd?
  • wat taal is (een systeem om mee te communiceren)
  • soorten taal (gesproken, schrift, dierentaal, lichaamstaal, gebarentaal, dode en levende taal, etc.)
  • dierentaal (bijendans en apen)
  • oorsprong van taal (1,5 miljoen - 37.000 jr geleden)
  • oorsprong van het schrift en ons alfabet (schrift 53.000 jr geleden; alfabet uit Fenicisch 'os-huis')
  • hoe veel talen er zijn (7.000)
  • talen van de wereld (grootste talen, waar Nederlands wordt gesproken)
  • taalsystemen (Nederlands, Afrikaans, Latijn / woordvolgorde of verbuigingen)
  • geschiedenis van het Nederlands (Indo-Europese taalfamilie)
  • etymologie (oorsprong van woorden)
Klankverschuiving
pater -> vader
ft-> cht     Luft -> lucht

zon -> son
Grote taalfamilies
  • Indo-Europese taalfamilie
  • de Altaïsche talen
  • de Sino-Tibetaanse talen
  • de Bantoetalen
  • de Afro-Aziatische talen
  • de Austronesische talen
Rooikappie

Die tweede storie is van 'n dogtertjie met die naam Rooikappie. Nou Rooikappie was 'n soet dogtertjie. Sy het haar Mamma gehelp. Sy het vir haar Ma water gaan haal by die rivier, sy het die huis gewas, en sy het baie dinge vir haar Ma gedoen.

En een dag sê Mamma vir haar, "Rooikappie, sal jy asseblief na Ouma se huis toe gaan? En gaan gee hierdie kos vir Ouma asseblief." Toe sê Rooikappie, "Seker Mamma, ek sal dit doen. Dit is lekker om vir Ouma te kuier." Maar Mamma het gesê, "Rooikappie! Jy moet nie 'n kortpad vat nie, hoor? Bly op die paadjie, en moenie met die wolf praat nie!"
Hoeveel Nederlandse woorden ken je?
child_expe...ments.html
Spreekhokken - vooroordelen en accent
17
Link: De verbuigingen en vervoegingen in het Latijn
Algemene_L...rbuigingen
  • tijd van jagers/verzamelaars (mesolithicum):
    geen dominante culturen, dus geen dominante talen
  • opkomst landbouw (neolithische evolutie tussen 11.000 - nu):
    dominante talen

Taalfamilie
Talen binnen één familie zijn onderling verwant, wat wil zeggen dat zij zich hebben ontwikkeld uit een gemeenschappelijke vooroudertaal.
proto-taal
Standaardtaal
versus
spreektaal
Algemeen Beschaafd Nederlands (ABN)

Algemeen Nederlands

Dialecten



Vanaf 17e eeuw
Kindercolleges over taal!
http://www.museumjeugduniversiteit.nl

Universiteitsmuseum Utrecht

zondag 13 maart, 10 april, 8 mei en 12 juni

€25

2402
Bargoens
Aan me hoela, ammenooitniet         -         Nooit van mijn leven!
Aggenebbisj, nebbisj                           -         Uitroep van medelijden
Asjemenou                                            -         Uitroep van verbazing
Blinde Maupie!                                     -         Uitroep van ongeloof, "eerst zien, dan geloven"
Kloothommel, klootzak                      -         Scheldwoord: ellendeling
Kloteklapper                                         -         Scheldwoord
Kluiveduiker                                          -         Scheldwoord: stommeling
Kut met peren                                       -        Waardeloos
Kuttekop                                                -         Schelwoord voor vrouwelijk persoon
Oplazeren, oprotten, op(sode)mieteren - Weg gaan, vertrekken; ook zelfstandig gebruikt: ga weg!




; ;

emaze